“Cenaze” ölü mânâsına geldiği gibi, teneşir mânâsına da kullanılır. Hâlet-i neziye yaklaşmış ve ölmek üzere olan kişiye “Muhtazar”; ölen kişiye “Meyyit”; ölü için yapılması gereken hazırlıklara “Techiz”; ölünün yıkanmasına “Gasil”; yıkandıktan sonra kefenlenmesine “Tekfin”; tabuta konulup taşınmasına “Teşyi”; kabre konulmasına da “Defin” denilir.
Bu gibi kimseler Allah-u Teâlâ’yı zikretmekten geri durmamalı; âile efrâdına Allah’tan korkmalarını, emirlerine uyup nehiylerinden sakınmalarını vasiyet etmelidir.
Ölümü, kendisi hakkında ganimet bilmelidir. Zira ölüm, müminin hediyesidir. Ömrü boyunca işlemiş olduğu amelleri gayet az görmeli, Allah-u Teâlâ’nın engin rahmetine ve merhametine muhtaç olduğunu itiraf etmeli, O’na sığınmak suretiyle vuslatı beklemelidir.
• Ölmek üzere olan bir müslümana yardımcı olmak, yakınları için bir gerekliliktir ve ayrıca da sevaptır.
• Mümkünse yüzü kıbleye gelecek şekilde sağ yanı üzere çevrilir veya başı hafifçe yükseltilip ayakları kıbleye doğru uzatılarak sırtüstü yatırılır. Çünkü bu şekil ruhun daha kolay çıkmasına sebeptir. Eğer bunları yapmak zor olursa, o takdirde olduğu halde bırakılır.
• Eğer şuuru yerinde ise Kelime-i tevhid ve Kelime-i şehâdet telkin edilir. Bu telkini sevdiği bir kimse yaparsa daha uygun olur. Ancak: “Sen de söyle!” diye ısrar edilmez, tekrarlaması emredilmez. Bütün bu gayretler son anda imanla gitmesine yardımcı olmak içindir. Eğer bir şey konuşulsa tekrarlanır ki: “Lâ ilâhe illâllah” son sözü olsun.
Allah-u Teâlâ Âyet-i kerime’sinde buyurur ki:
“Ey iman edenler! Allah’tan nasıl korkmak lâzımsa öylece korkun. Sakın siz müslüman olmaktan başka bir sıfatla can vermeyin.” (Âl-i İmrân: 102)
Bu telkin tevbeyi de içine alacak şekilde şöyle de yapılabilir:
(Estağfirullah’el-azîmellezî lâ ilâhe illâhu, elhayyel-kayyûme ve etûbü ileyh)
“Azîm olan Allah’a istiğfar ederim ki, O’ndan başka ilâh yoktur. Hayy ve Kayyûm’dur. O’na tevbe ederim.”
Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz Hadis-i şerif’lerinde buyururlar ki:
“Ölüm alâmetleri beliren hastalarınızın yanlarında Kelime-i tevhid’i tekrar ile onlara bunu işittirip söylemelerini sağlayınız.” (İbn-i Mâce)
Yanında bulunanlardan sevdiği biri, duyacağı şekilde Kelime-i tevhid’i getirerek onun da söylemesine imkân sağlar.
“‘Lâ ilâhe illâllah’ kelime-i tayyibesiyle hayatını tamamlayan mümin cennete dahil olur.” (Ebu Dâvud. Cenâiz, 16)
Bu ise ilâhî bir lütuftur.
• Hâlet-i nezide iken yanında:
“Yâsin-i şerif” Sûre-i şerif’ini sessizce okumak da müstehaptır.
Bir Hadis-i şerif’lerinde ise şöyle buyurmaktadır:
“Ölüm işaretleri zuhur eden hastalarınız üzerine Yâsin-i şerif’i kıraat ediniz.” (Câmiü’s-Sağîr)
Ra’d Sûre-i şerif’ini okumak da müstehaptır.
Ölüm ânındaki bir müslümanın ağzına kaşık veya pamukla soğuk su vermek Sünnet-i seniyye’dir.
Yanına sâlihlerden ve hayır sahiplerinden kimseleri getirmek hayra vesiledir.
