"Evet hem O'dur, hem O'ndandır."
Her zerrede O'nun varlığı mevcuttur.
Her şey ceset, O ise ruhtur. Ruhsuz cesedin ne hükmü olabilir?
Âyet-i kerime'de:
"Allah göklerin ve yerin nurudur." buyuruluyor. (Nûr: 35)
Olanlar O'nun nurundan oldu.
O'nsuz hiçbir zerre yok. Fakat O görülmüyor da perde olan ceset görülüyor. Halbuki aslında her şey ölüdür.
Mesela Âdem Aleyhisselâm'a ruh verilmeden evvel çamur halinde idi.
Ruh O'nun emri, O'nun varlığıdır. Verdiği zaman dirildi ve hareket etmeye başladı.
Âyet-i kerime'de:
"Ona kendi ruhumdan üfledim." buyuruluyor. (Sad: 72)
Yani sen Allah-u Teâlâ ile kâimsin. Her şey perdedir, aslı O; her şey maskedir, gerçek O.
İnsanoğlu ruh verildiği zaman her şeyi yapıyor. O'nun varlığı ile hareket ediyor. Allah-u Teâlâ ruhu çektiği zaman hiçbir şey kalmıyor. Demek ki var olan O imiş.
O'nu bilmek ise mânevî tahsillerle mümkün olur.
Zâhirde ilk, orta, yüksek tahsiller olduğu gibi, mânevî ilimler ve mânevî tahsiller de mevcuttur.
Bu mânevî tahsil üç merhaledir:
1-İlmel-yakin, "Bilmek"tir.
2-Aynel-yakin, "Bulmak"tır.
3-Hakkâl-yakin ise "Olmak"tır.
İlmel-yakin mertebesinde olanlar; "Zâhid"ler,
Aynel-yakin mertebesinde olanlar; "Arif"ler,
Hakkâl-yakin mertebesine ulaşanlar da; "Vâkıf"lardır.
Bir ilim diğerine erişemediği için hakikat da anlaşılamıyor. Merhaleler arasında çok farklar vardır.
Bu mevzu "İlmel-yakîn"de ve "Aynel-yakîn"de olan kişinin işi değildir.
Kör gözün işi de değildir. Ancak Allah-u Teâlâ'yı görüp kendisini görmeyenin işidir.
Göz üç türlüdür:
1-Kör göz: Tabiat karanlığına düşmüştür, ondan başka hiçbir şey görmez.
2-Şaşı göz: Hem kendisine, hem de Yaratan'ına bakar. Yani biri iki görür.
3-Görür göz: Allah-u Teâlâ'nın nuru ile bakar. Her şeyin O'nunla kâim olduğunu görür ve bilir. Kendisini görmez.
Çözülmeyen ve bilinmeyen Vahdet-i vücud'un sırrı budur. Hakkal-yakin'e vasıl olanların bilebileceği bir mevzudur. Bilinmeyerek münakaşa edilmiştir. Yapan O'dur, perdede başkası görülür...
